Thịt lợn không phải là một ưu thế xuất khẩu của nước
ta, cũng như các nước trong vùng có nhiều dịch bệnh. Lại nữa, ở nước ta
giá thức ăn chăn nuôi cao, luôn đắt hơn các nước xung quanh từ 1,2 – 1,3
lần thì sản xuất thịt ở nước ta kém hiệu quả, khó cạnh tranh!
Cụ thể ngày 15-8, công ty nghiên cứu thị trường toàn cầu Ipsos
Business Consulting đã công bố báo cáo về thị trường heo Việt Nam.
Báo cáo này chỉ rõ: Trong giai đoạn
2013-2016, Việt Nam xuất khẩu heo chính ngạch dưới dạng thịt xẻ đi Hong
Kong và Malaysia nhưng chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng nguồn cung heo
Việt Nam.
Riêng xuất khẩu tiểu ngạch đi Trung Quốc
qua đường biên giới tăng mạnh trong ba năm qua. Cụ thể, năm 2013 Việt
Nam xuất khẩu 6,2 triệu con, năm 2014 lên 9,1 triệu con, năm 2016 xuất
khẩu đạt khoảng 12 triệu con, tương đương mỗi ngày xuất đi khoảng 33.000
con. Điều này dẫn đến sự tăng đột biến của giá thịt heo hơi Việt Nam
tại trại trong hai năm qua.
Tuy nhiên, từ giữa năm 2016 do giá heo
hơi tại trại giảm mạnh nhất trong lịch sử, nhiều trang trại nhỏ lẻ và
trang trại tư nhân lớn đã phải tạm ngừng chăn nuôi heo hoặc giảm đàn
nái. Trong khi đó, các trại nuôi theo mô hình khép kín vẫn tiếp tục kinh
doanh.
“Dự báo năm 2017 việc xuất khẩu heo hơi
theo đường tiểu ngạch ước tính khoảng 2,41 triệu con, giảm 80% so với
năm 2016. Do đó dư thừa khoảng 104.750 con heo… Khủng hoảng heo có thể
lặp lại nếu như không có biện pháp kiểm soát chặt chẽ đàn nái do đầu mối
duy nhất xác định tăng hay giảm đàn là giá heo xuất chuồng và do các
trại tự quyết định” - Ipsos Business Consulting cảnh báo.
Khí hậu môi trường dễ xãy ra dịch bệnh trong chăn nuôi:
Trong
nông nghiệp từ xa xưa, con lợn thường gắn với cây lúa. Lúa cho cám, cho
các phụ phẩm để nuôi lợn, ngược lại lợn cho phân để bón lúa. Đó là vòng
năng lượng khép kín của nông nghiệp dựa trên hộ gia đình. Trong chăn
nuôi hiện đại, với thức ăn công nghiệp, năng suất vật nuôi cao hơn hẳn,
nuôi nhanh hơn, hiệu quả hơn, nhưng rắc rối cũng xảy ra từ đây.
Bữa ăn
của người Việt ít khi thiếu món thịt lợn. Thị trường nước ta cũng đã
quen với giá thịt cao, cao hơn các nước xung quanh, dù người tiêu dùng
nghèo hơn! Trong một thời gian dài, người ta thi nhau nuôi lợn. Các nhà
máy sản xuất thức ăn công nghiệp trong nước mọc lên như nấm. Các nhà đầu
tư nước ngoài cũng không bỏ qua món lời béo bở này. Rất nhanh, họ đã
chiếm lĩnh thị trường thức ăn này với thị phần áp đảo. Chỉ có người chăn
nuôi trong nước là thiệt thòi vì giá cả chông chênh, trong khi thương
lái trong nước và chăn nuôi ngoài nước là lời to!
 |
Ngành chăn nuôi lợn nước ta khó cạnh tranh bởi tồn tại quá nhiều hạn chế
|
Chuyện
thịt lợn rớt giá thê thảm nhiều tháng qua thì ai cũng biết. Nguyên nhân
tại sao thì cũng không còn lạ nữa, đó là do sản xuất “cung vượt cầu” và
còn vì xuất khẩu bấp bênh theo hình thức tiểu ngạch. Tình trạng sản xuất
thịt lợn chẳng khác gì chuyện dưa hấu trước đây, chỉ có điều là với lợn
thì tệ hại hơn, bởi giá trị cao hơn, nên thiệt hại cũng lớn hơn nhiều.
Vấn đề
muốn nói ở đây là chuyện xuất khẩu thịt lợn với hy vọng lập các vùng an
toàn dịch bệnh để thuyết phục nước bạn mua cho. Không phải chúng ta đã
không cố thuyết phục các nước bạn mở thị trường lợn cho mình. Nhưng như
thông tin đã đưa, khi mời họ ăn họ khen ngon nhưng bảo mua thì họ lắc
đầu. Chắc cái họ lo nhất đó là vấn đề an toàn thực phẩm và cái lớn hơn
có lẽ là “không sạch bệnh”. Gần đây, cơ quan chức năng đã sang nước bạn
để tìm xem liệu có cách nào giải cứu cho xuất khẩu thịt lợn không? Nhiều
phương tiện thông tin đại chúng nhanh chóng đưa tin là nước bạn sẽ cho
nhập thịt lợn đông lạnh, nhưng người lãnh đạo Bộ NN&PTNT đã nhanh
chóng phủ nhận điều đó. Hy vọng vừa nhen nhóm đã bị dập tắt!
Ai cũng
biết một trong các loại bệnh đáng sợ nhất là dịch lở mồm long móng
(LMLM), một dịch bệnh tai ác lây lan đối với loài có móng như trâu bò,
lợn ở các nước trong vùng.
Ở nước
ta, dịch LMLM (FMD) đã hoành hành nhiều năm rồi. Do ý thức vệ sinh của
người dân kém, quản lý thú y cũng yếu, nên việc chống dịch bệnh kém hiệu
quả và dịch này thỉnh thoảng lại nổ ra.
Năm 2006,
là năm dịch LMLM xảy ra rất mạnh ở nhiều tỉnh làm hàng chục nghìn gia
súc nhiễm bệnh. Tháng 1/2011 cả nước có hơn 15 tỉnh nổ ra dịch LMLM, chủ
yếu là ở các tỉnh phía Bắc và miền Trung. Và mới đây thôi, tháng 5/2017
dịch LMLM lại phát ra ở đàn trâu bò Hà Tĩnh.
Cho đến
thời buổi này rồi mà ở một số nơi xảy ra dịch bệnh vẫn có hiện tượng
người ta vứt lợn chết ra sông suối, thì thử hỏi làm sao mà trừ diệt dịch
bệnh tận gốc được!
Dịch LMLM
là bệnh nguy hiểm ở các nước vùng Đông Nam Á, được coi là dịch bệnh của
cả “vùng”. Trong buôn bán chính thống, vấn đề dịch bệnh luôn bị kiểm
tra kỹ càng và chịu nhiều ràng buộc khắt khe của pháp luật thú y. Đừng
nghĩ giản đơn rằng ở một trại, một tỉnh nào đó không phát bệnh thì hiển
nhiên được xem là sạch dịch bệnh LMLM và ta có thể dễ dàng thuyết phục
người mua nước ngoài. Điều đó giải thích tại sao, chuyện mua bán thịt
lợn giữa ta và nước bạn thường chỉ xảy ra ở hình thức tiểu ngạch. Có lẽ
cũng vì vậy, mà mấy nước quanh ta chỉ xuất khẩu được thịt gia cầm, chứ
có dám nói chuyện xuất khẩu thịt lợn đâu!
Thêm nữa,
việc giữ cho sạch bệnh LMLM đối với một quốc gia là rất công phu, phải
mất nhiều năm với bao công sức và tiền của. Đó là lý do mà không ai dại
gì đi nhập thịt lợn từ một nước nằm trong vùng dịch bệnh, nhất là ở nước
đó gần đây vẫn thường xuất hiện dịch LMLM. Để tránh thiệt hại không
đáng có cho chăn nuôi lợn, xin đừng làm cho người sản xuất mang ảo tưởng
xuất khẩu được thịt lợn chính ngạch trong thời gian ngắn sắp tới (trừ
trường hợp lợn sữa với số lượng ít ỏi).
Hãy lo tổ chức lại thị trường trong nước!
Trong
kinh tế thị trường, cái đầu tiên phải suy nghĩ trước khi đưa ra quyết
định kinh doanh đó là khâu thị trường, là bán nơi đâu. Đáng buồn là ở
nước ta người ta vẫn quen bán cái mình có! Cứ sản xuất ra rồi kêu la thị
trường, cầu cứu nhà nước. Lòng tốt của xã hội là đáng quý, nhưng sự
giúp đỡ tiêu thụ chỉ có ý nghĩa với địa phương nhỏ hẹp, nhất thời, kiểu
sản xuất như vậy không hợp với quy luật thị trường!
Ngành
nông nghiệp đã có chương trình tái cơ cấu, hãy xem xét thận trọng để có
chương trình phát triển vững chắc ngành chăn nuôi lợn nước ta. Tình hình
trước mắt đòi hỏi phải kiên quyết giảm số đầu lợn, nhất là đàn lợn nái,
đặc biệt là ở các vùng nuôi lợn tập trung cao. Người chăn nuôi phải
trung thực, sản xuất ra các thực phẩm an toàn không có dư lượng kháng
sinh và chất cấm để lấy lại lòng tin của thị trường. Cũng nên chú ý khai
thác các nguồn gen lợn bản địa phù hợp với thị hiếu ăn uống của người
Việt. Ngoài ra, do chăn nuôi lợn đang góp vào vấn nạn ô nhiễm môi trường
nghiêm trọng, vì thế phải kiểm soát chặt chẽ vệ sinh môi trường ở các
cơ sở, địa phương chăn nuôi lợn tập trung cao. Hình thức quy mô lớn với
những trại lợn hàng trăm, hàng nghìn con nái đang gây nên ô nhiễm môi
trường nghiêm trọng!
Để thiết thực giúp đỡ người nuôi lợn, cơ quan quản lý cũng nên cập nhật thường xuyên thông tin thị trường cho các nhà sản xuất.
Chúng ta
không nên đặt hy vọng gì nhiều vào xuất khẩu thịt lợn bởi rào cản nghiêm
ngặt của luật pháp Thú y. Hơn chục nghìn tấn thịt lợn sữa, lợn choai
xuất khẩu đi Singapore và Hồng Kông chẳng thấm tháp gì đâu! Một đất nước
có gần một trăm triệu dân, có thói quen ăn thịt lợn như nước ta thì
thừa sức chủ động khâu tiêu thụ, tại sao lại cố sản xuất dư thừa để rồi
phụ thuộc vào nước ngoài, khi họ có nhiều rào cản để từ chối hàng của
mình bất cứ lúc nào. Mà để sản xuất ra lượng thịt lợn lớn, đến mức dư
thừa như hiện nay, đâu phải dễ dàng, phải đánh đổi bằng bao nhiêu tỷ đô
la nhập nguyên liệu thức ăn chăn nuôi và nhiều thứ khác từ nước ngoài
vào đấy!
Thật tình
mà nói, thịt lợn không phải là một ưu thế xuất khẩu của nước ta cũng
như các nước trong vùng có nhiều dịch bệnh. Lại nữa với nước ta khi giá
thức ăn cao, luôn đắt hơn các nước chung quanh từ 1,2 – 1,3 lần, thì sản
xuất thịt ở nước ta kém hiệu quả, khó cạnh tranh. Còn có một lý do mà
ít người lưu ý nữa đó là ở các nước nhiệt đới, vật nuôi phải tăng cường
thải nhiệt qua hô hấp, mất năng lượng nhiều nên tăng trọng thấp, lớn
chậm hơn so với ở các nước ôn đới.
Chương
trình tái cơ cấu ngành chăn nuôi cần phải tính toán kỹ vấn đề có tính
chiến lược này, mới mong đưa ngành chăn nuôi lợn phát triển vững chắc!
Có thế người chăn nuôi mới thực sự được hưởng lợi chứ không phải chỉ
những công ty sản xuất thức ăn hay người trung gian. Hãy lo tổ chức lại
thị trường thịt lợn rộng lớn trong nước để cho người dân được yên tâm
tận hưởng những bữa ăn có thịt sạch, thịt an toàn.
GS – TS Lê Viết Ly
Nguyên Phó Viện trưởng
Viện Chăn nuôi (Bộ NN&PTNT)
